Tổn hại từ gốc tự do được xoa dịu bằng chất chống Oxy hóa nhưng chưa thí nghiệm nào cung cấp bằng chứng mạnh mẽ rằng các chất bổ sung chống Oxy hóa có tác động đáng kể đến bệnh tật. Tuy nhiên chúng ta lại có bằng chứng phong phú cho thấy rằng ăn trái cây, rau và ngũ cốc – các loại thực phẩm giàu chất chống Oxy hóa tự nhiên và các phân tử khác - giúp bảo vệ chống lại nhiều bệnh tật do lão hóa
CHẤT CHỐNG OXY HÓA VÀ SỰ THỔI PHỒNG VỀ NÓ
Để hiểu vì sao người ta lại thích thổi phồng về chất chống Oxy hóa (hay Antioxidants) thì trước tiên chúng ta xem Oxy hóa là gì và vì sao phải ngăn (chống) nó (Bài hơi dài, nhưng tiết kiệm cho bạn khối tiền).
Chất chống Oxy hóa và sự thổi phồng về nó
Hàng nghìn tỷ tế bào của cơ thể bạn phải đối mặt với các mối đe dọa ghê gớm từ việc thiếu thức ăn đến nhiễm virus. 1 mối đe dọa liên tục khác mà ít người biết đến từ các hóa chất khó chịu được gọi là GỐC TỰ DO. Chúng là phần tử có khả năng làm hỏng các tế bào và vật liệu di truyền (hay rối loạn trật tự cơ thể):
. Việc tạo ra các gốc tự do là sản phẩm phụ không thể tránh khỏi khi chúng ta chuyển hóa thức ăn thành năng lượng.
. 1 phần gốc tự do khác cũng xuất hiện trong thực phẩm bạn ăn và không khí bạn thở.
. 1 số có thể được tạo ra do tác động của ánh sáng mặt trời trên da và mắt ...
Các gốc tự do có nhiều hình dạng, kích cỡ và cấu hình hóa học. Đặc điểm chung của các đối tượng bất hảo này là thèm thuồng các điện tử và sẵn sàng đánh cắp chúng khỏi bất kỳ chất nào gần đó thành của mình. Hành vi trộm cắp điện tử này có thể làm thay đổi hoàn toàn cấu trúc hoặc chức năng của bên bị mất. Tổn hại do gốc tự do có thể thay đổi các chỉ dẫn được mã hóa trong 1 chuỗi DNA. Nó có thể làm cho 1 phân tử LDL được gọi là cholesterol xấu có nhiều khả năng bị mắc kẹt trong thành động mạch hơn, hoặc nó có thể thay đổi màng tế bào, thay đổi dòng chảy các chất ra và vào tế bào.
Chúng ta không hẳn là không có hệ thống phòng thủ lại các gốc tự do. Cơ thể từ lâu đã quen với cuộc tấn công không ngừng nghỉ này và tạo ra các phân tử làm dịu các gốc tự do Chúng ta cũng tuyển mộ các chiến binh chống gốc tự do cả từ thức ăn của mình. Những chiến binh này được gọi chung bằng cái tên là CHẤT CHỐNG Oxy hóa. Phương pháp hoạt động của chúng là hào phóng cho đi các electron vào các gốc tự do mà không tự biến thành đồng phạm với chúng. Có hàng trăm, thậm chí hàng ngàn chất khác nhau có thể hoạt động như chất chống Oxy hóa. Những loại quen thuộc nhất là vitamin C, vitamin E, beta-carotene, các carotenoids khác có liên quan cùng với các khoáng chất selen và mangan. Cùng với chúng là glutathione, coenzyme Q10, axit lipoic, flavonoid, phenol, polyphenol, phytoestrogen và nhiều loại khác.
Chất chống Oxy hóa có thể là chất Oxy hóa tùy vào môi trường
Nhưng sử dụng thuật ngữ “chất chống Oxy hóa” để gọi tên các chất này rất dễ gây hiểu lầm. Nó thực ra đóng vai như 1 nhà tài trợ điện tử. Điều cần biết là 1 số chất đóng vai trò là chất chống Oxy hóa trong 1 tình huống có thể là chất Oxy hóa trong môi trường hóa học khác. 1 quan niệm sai lầm lớn khác là chất chống Oxy hóa có thể thay thế nhau. Chúng không. Mỗi loại có đặc tính hóa học và tính chất sinh học độc đáo riêng. Chúng phát triển như 1 phần của các mạng lưới phức tạp với mỗi chất khác nhau (hoặc họ các chất) đóng vai trò hơi khác nhau. Điều này có nghĩa là không 1 chất nào có thể làm công việc của cả đám.
LỢI ÍCH SỨC KHỎE CỦA CHẤT CHỐNG OXY HÓA
Chất chống Oxy hóa được chú ý vào từ năm 1990 khi các nhà khoa học bắt đầu hiểu rằng tổn thương gốc tự do có liên quan đến giai đoạn đầu của bệnh xơ vữa động mạch và có thể góp phần gây ung thư, giảm thị lực và 1 loạt các bệnh mãn tính khác. 1 số nghiên cứu cho thấy những người ăn ít trái cây và rau quả giàu chất chống Oxy hóa có nguy cơ mắc các bệnh mãn tính cao hơn so với những người ăn nhiều trái cây và rau quả. Các thử nghiệm lâm sàng đã bắt đầu thử nghiệm tác động của các chất đơn lẻ, đặc biệt là beta-carotene và vitamin E, như vũ khí chống lại bệnh tim, ung thư và những thứ tương tự.
Chọn trái cây hay chất chống Oxy hóa
Thế nhưng ngay cả trước khi kết quả của những thử nghiệm này được đưa ra, các phương tiện truyền thông, các ngành công nghiệp thực phẩm và thực phẩm bổ sung đã bắt đầu thổi phồng lợi ích của chất chống Oxy hóa. Các nhà sản xuất thực phẩm bổ sung tập trung quảng cáo cho đặc tính chống lại bệnh tật của tất cả các loại chất chống Oxy hóa. Kết quả từ các thử nghiệm chưa thực sự rõ ràng nhưng hầu hết đều không tìm thấy lợi ích mong muốn. Hầu hết các nhóm nghiên cứu báo cáo rằng vitamin E và các chất bổ sung chất chống Oxy hóa khác không bảo vệ chống lại bệnh tim hoặc ung thư. 1 nghiên cứu thậm chí còn cho thấy dùng beta-carotene thực sự có thể làm tăng nguy cơ phát triển ung thư phổi ở người hút thuốc.
Nhưng kết quả đáng thất vọng này không hề khiến các công ty thực phẩm và sản phẩm bổ sung ngừng kiếm lợi nhuận từ các chất chống Oxy hóa. Thật vậy, bổ sung chất chống Oxy hóa là ngành công nghiệp trị giá 500 triệu đô và còn tiếp tục phát triển. Chất chống Oxy hóa vẫn được thêm vào ngũ cốc ăn sáng, thực phẩm thể thao, nước tăng lực và các thực phẩm chế biến khác ... và chúng được quảng bá là chất phụ gia có thể ngăn ngừa bệnh tim, ung thư, đục thủy tinh thể, giảm trí nhớ và 1 loạt các tình trạng khác. Thường thường tuyên bố từ họ làm kéo dài và sai lệch dữ liệu: Mặc dù sự thật là sự kết hợp chất chống Oxy hóa, khoáng chất, chất xơ và các chất khác có trong tự nhiên trong trái cây, rau quả và ngũ cốc giúp ngăn ngừa nhiều loại bệnh mãn tính nhưng không có nghĩa là 1 liều lượng chất chống Oxy hóa cao có thể thực hiện cùng 1 chức năng như vậy.
Các nghiên cứu về chất chống Oxy hóa trong phòng chống bệnh: Ít bằng chứng hỗ trợ. Các thử nghiệm ngẫu nhiên, có đối chứng giả dược, cho rất ít sự hỗ trợ cho việc dùng vitamin C, vitamin E, beta-carotene hoặc các chất chống Oxy hóa đơn lẻ khác cung cấp sự bảo vệ đáng kể chống lại bệnh tim, ung thư hoặc các bệnh mãn tính khác. Kết quả của những thử nghiệm lớn nhất hầu hết là âm tính (fail).
BỆNH TIM VÀ CHẤT CHỐNG OXY HÓA
Vitamin E, beta-carotene và các chất chống Oxy hóa khác được gọi là viên đạn bạc chống lại bệnh tim và đột quỵ mà các nhà nghiên cứu đang hy vọng mặc dù kết luận này còn chưa đủ căn cứ. Trong 1 nghiên cứu, 39.876 phụ nữ khỏe mạnh đã được cho uống 600 IU vitamin E nguồn tự nhiên hoặc giả dược mỗi ngày trong 10 năm. Vào cuối nghiên cứu, tỷ lệ các biến cố tim mạch và ung thư ở những người dùng vitamin E không thấp hơn so với những người dùng giả dược. Tuy nhiên, thử nghiệm đã quan sát thấy tỷ lệ giảm đáng kể ở mức 24% trong tổng số ca tử vong do tim mạch. Mặc dù đây không phải là mục tiêu chính của thử nghiệm, tuy nhiên nó vẫn thể hiện 1 kết quả cực kỳ quan trọng.
Các thử nghiệm vitamin E lớn trước đó, được tiến hành ở những người mắc bệnh động mạch vành được chẩn đoán trước đó hoặc có nguy cơ cao mắc bệnh này thường cho thấy không có lợi ích nào. Trong thử nghiệm đánh giá kết quả phòng ngừa bệnh tim (HOPE), tỷ lệ các biến cố tim mạch lớn về cơ bản là giống nhau ở nhóm vitamin E (21,5%) và giả dược (20,6%) mặc dù những người tham gia dùng vitamin E có nguy cơ mắc bệnh suy tim và nhập viện do bệnh suy tim là cao hơn.
Trong thử nghiệm Gruppo Italiano per lo Studio della Sopravvivenza nell'Infarto Miocardico (GISSI), kết quả không được thể hiện rõ ràng nhưng chủ yếu cho thấy không có tác dụng phòng ngừa sau hơn ba năm điều trị bằng vitamin E trong số 11.000 người sống sót sau cơn đau tim. Tuy nhiên, 1 số nghiên cứu cho thấy lợi ích tiềm năng giữa các nhóm nhỏ nhất định. Ví dụ 1 thử nghiệm gần đây về vitamin E ở Israel cho thấy giảm rõ rệt bệnh tim mạch vành ở những người mắc bệnh tiểu đường loại 2, là những người có khuynh hướng di truyền dễ bị stress Oxy hóa hơn.
1 nghiên cứu năm 2014 từ Tạp chí Journal of Respiratory Research cho thấy các đồng dạng khác nhau của vitamin E (được gọi là tocopherols) có tác dụng đối nghịch lên chức năng phổi. Nghiên cứu đã phân tích dữ liệu từ sự phát triển nguy cơ mắc bệnh động mạch vành ở người trẻ tuổi (CARDIA) và đo nồng độ alpha và gamma tocopherol trong huyết thanh ở 4.526 người trưởng thành Chức năng phổi đã được kiểm tra bằng các thông số đo phế dung - Thông số cao hơn là biểu hiện của chức năng phổi tăng, thông số thấp hơn là biểu hiện của chức năng phổi giảm. Nghiên cứu cho thấy nồng độ alpha tocopherol trong huyết thanh cao hơn có liên quan đến các thông số đo phế dung cao hơn và nồng độ gamma tocopherol trong huyết thanh cao có liên quan đến các thông số đo phế dung thấp hơn. Mặc dù nghiên cứu có bản chất quan sát nhưng nó đã xác nhận con đường cơ học của alpha và gamma tocopherol trong nghiên cứu trên chuột.
Trong khi đó Beta-carotene không cung cấp bất kỳ sự bảo vệ nào chống lại bệnh tim hoặc đột quỵ như được chứng minh bởi Physicians’ Health Study. Trong nghiên cứu Women’s Antioxidant Cardiovascular Study, vitamin E, vitamin C và / hoặc beta-carotene cũng chỉ có tác dụng tương tự như giả dược trong điều trị nhồi máu cơ tim, đột quỵ, tái thông mạch vành hoặc tử vong do tim mạch, mặc dù có 1 lợi ích khiêm tốn và đáng kể đối với vitamin E trong số những phụ nữ hiện bị bệnh tim mạch.
UNG THƯ VÀ CHẤT CHỐNG OXY HÓA
Khi nói đến phòng chống ung thư, câu chuyện vẫn không thuyết phục đối với 1 số chất bổ sung chống Oxy hóa. Nhiều thử nghiệm đã tiến hành đủ lâu để cung cấp 1 xét nghiệm đầy đủ cho bệnh ung thư. Trong nghiên cứu dài hạn Physicians’ Health Study, tỷ lệ ung thư là tương tự ở những đàn ông dùng beta-carotene và những người dùng giả dược.
Các thử nghiệm khác cũng cho thấy phần lớn không có kết quả, bao gồm cả HOPE. Thử nghiệm SU.VI.MAX cho thấy giảm nguy cơ ung thư và tử vong do mọi nguyên nhân ở nam giới uống 1 loại cocktail chống Oxy hóa nhưng không có tác dụng rõ rệt ở phụ nữ, có thể là do nam giới có nồng độ beta-carotene trong máu thấp và các vitamin khác khi bắt đầu nghiên cứu. 1 thử nghiệm ngẫu nhiên về selen ở những người bị ung thư da đã chứng minh giảm đáng kể tỷ lệ tử vong do ung thư và ung thư ở nhiều vị trí khác nhau, bao gồm đại tràng, phổi và tuyến tiền liệt. Kết quả là mạnh nhất ở những người có nồng độ selen thấp lúc ban đầu.
BỆNH MẮT DO LÃO HÓA VÀ CHẤT CHỐNG Oxy hóa
Đây là 1 điểm sáng của vitamin chống Oxy hóa. 1 thử nghiệm kéo dài sáu năm: Nghiên cứu về bệnh mắt do lão hóa (AREDS), cho thấy rằng sự kết hợp của vitamin C, vitamin E, beta-carotene và kẽm mang lại sự bảo vệ chống lại sự phát triển của thoái hóa điểm vàng, nhưng không phòng ngừa được Đục thủy tinh thể ở những người có nguy cơ mắc bệnh cao. Lutein, 1 loại caroten tự nhiên có trong các loại rau lá xanh như rau bina và cải xoăn, cũng có thể bảo vệ thị lực. Tuy nhiên, các thử nghiệm ngắn về việc bổ sung lutein trong phòng tránh thoái hóa điểm vàng mang lại kết quả khá mâu thuẫn.
NGUY CƠ TIỀM TÀNG CỦA CHẤT CHỐNG OXY HÓA
Nếu chất chống Oxy hóa là vô hại sẽ không có vấn đề gì nếu bạn dùng chúng với mục đích “đề phòng”. Tuy nhiên, 1 vài nghiên cứu đã cho thấy rằng việc bổ sung chất chống Oxy hóa dù là tác nhân đơn lẻ hoặc kết hợp, có thể gây ảnh hưởng không tốt cho sức khỏe. Thử nghiệm đầu tiên nhận thấy kết quả này diễn ra về trà chứa beta-carotene ở những người đàn ông ở Phần Lan nghiện thuốc lá và do đó có nguy cơ mắc ung thư phổi cao. Thử nghiệm đã dừng lại sớm khi các nhà nghiên cứu thấy ung thư phổi gia tăng đáng kể ở những người dùng chất bổ sung so với những người dùng giả dược.
Trong 1 thử nghiệm khác giữa những người hút thuốc nhiều và những người tiếp xúc với amiăng, beta-carotene được kết hợp với vitamin A. 1 lần nữa sự gia tăng ung thư phổi đã được nhận thấy trong nhóm bổ sung. Tuy nhiên, không phải tất cả các thử nghiệm beta-carotene đều cho thấy tác dụng có hại này. Trong Nghiên cứu của Physicians’ Health Study ở 1 số ít người hút thuốc nhận thấy không gia tăng ung thư phổi hoặc bất kỳ ảnh hưởng bất lợi nào khác ngay cả sau 18 năm theo dõi.
1 tấm thẻ đỏ khác là: Trong thử nghiệm SU.VI.MAX, tỷ lệ ung thư da ở những phụ nữ được chỉ định dùng vitamin C, vitamin E, beta-carotene, selen và kẽm được nhận thấy cao hơn.
KẾT LUẬN VỀ CHẤT CHỐNG OXY HÓA VÀ PHÒNG CHỐNG DỊCH BỆNH
Các gốc tự do góp phần gây ra các bệnh mãn tính từ ung thư đến bệnh tim và bệnh Alzheimer cho đến mất thị lực. Điều này không đồng nghĩa là các chất có đặc tính chống Oxy hóa sẽ khắc phục vấn đề, đặc biệt là khi chúng được đưa ra khỏi hoàn cảnh tự nhiên. Các nghiên cứu cho đến nay vẫn chưa có kết luận rõ ràng, nhưng nhìn chung không cung cấp bằng chứng mạnh mẽ rằng các chất bổ sung chống Oxy hóa có tác động đáng kể đến bệnh tật. Nhưng hãy nhớ rằng hầu hết các thử nghiệm được thực hiện cho đến nay đều có những hạn chế cơ bản do thời gian tương đối ngắn và đã được tiến hành ở những người đang mắc bệnh. Tuy nhiên chúng ta lại có bằng chứng phong phú cho thấy rằng ăn trái cây, rau và ngũ cốc – các loại thực phẩm giàu chất chống Oxy hóa tự nhiên và các phân tử khác - giúp bảo vệ chống lại nhiều bệnh tật do lão hóa.
